CÁC YẾU TỐ TÁC ĐỘNG VÀ ẢNH HƯỞNG ĐẾN VIỆC SỬ DỤNG MA TÚY
Việc
sử dụng ma túy ở
Thanh – Thiếu niên liên quan với các yếu tố phức tạp về xã hội, gia đình, bản thân của đối tượng và
biến đổi theo từng trường hợp. Các yếu tố trên tạo thành
hệ thống tác động trên người bệnh và
hậu quả việc
sử dụng các chất ma túy sẽ tác động trở lại với
xã hội, gia đình đối tượng. Do những
hậu quả việc sử dụng ma túy ban đầu tác động trở lại trên
các nhân tố đã sinh ra nó: Các
yếu tố quyết định ban đầu sẽ phát sinh các
yếu tố quyết định thứ phát và
chúng kết hợp với nhau làm hậu quả càng nặng nề hơn.
Quá trình dẫn dắt đối tượng đến với ma túy rất
phức tạp. Nghiện ma túy xuất hiện như một hậu quả cuối cùng do
hoà trộn nhiều tác nhân: gia đình, bạn bè, xã hội, ảnh hưởng bằng
nhiều hình thức và
mang tính đặc thù riêng cho mỗi trường hợp.
- Các yếu tố này còn có sự tác độngcủa quá khứ và hiện tại, của các thực tế bên trong và bên ngoài.
- Các xung đột nội tâmvà xung đột trong quan hệ hiện tại của đối tượng với gia đình – xã hội có thể kéo dài từ thời thơ ấu.
- Các chấn thương hiện tại nhắc lạicác chấn thương của quá khứ.
- Cácsự kiện bên ngoài tác động các lo sợ bên trong là bị gạt bỏ, bị bỏ rơi, cám dỗ hay bị hủy diệt trong suy nghĩ đầy huyễn tưởng của đối tượng.
- Quá trình nghiện ma túylà một tổng hợp phức tạp. Những yếu tố bất lợi bên ngoài (gia đình – xã hội) làm trầm trọng thêm và gây hậu quả xấu về hành vi tâm lý của đối tượng.
Tại gia đình các hành vi
nghiện ngập trở thành điểm nóng, đầy
lo lắng, trách móc, thậm chí
nguyền rủa của
người thân.
Ngoài xã hội, dễ có
định kiến,
khinh rẻ gạt ra bên lề. Nếu có
giúp đỡ thì thường
mang tính kinh điển, giáo điều.
Những
tác động này góp phần làm công tác
phòng chống ma túy trở thành
đơn điệu – cứng nhắc, khó động viên giúp đỡ đối tượng nghiện ma túy.
I/ CÁC YẾU TỐ TÁC ĐỘNG VÀ ẢNH HƯỞNG VÀO VIỆC SỬ DỤNG MA TÚY
A.SỬ DỤNG MA TÚY DO CÁC YẾU TỐ XÃ HỘI:
Tuổi, giới, nguồn gốc dân số, nơi ở,
nguồn gốc xã hội, hoàn cảnh học tậphay
nghề nghiệp và
ảnh hưởng của bạn bè đều có
liên quan đến việc sử dụng ma túy ở thanh thiếu niên.
1- TUỔI:
Việc dùng
rượu và các chất ma túy bất hợp pháp phụ thuộc rất nhiều vào lứa tuổi:
Hiếm gặp ở trẻ em rồi tần suất sử dụng tăng lên trong tuổi thanh thiếu niên,
đạt mức cao giữa khoảng
18 đến
28 tuổi và
sau đó giảm khá đột ngột.
2- GIỚI TÍNH:
Nói chung tỷ lệ ở
con trai cao hơn ở con gái về sử dụng các chất ma túy. Độ chênh lệch giữa hai giới tăng lên theo lứa tuổi.
Tại Trung tâm Cai nghiện Thanh Đa, số học viên vào cai nghiện tỷ lệ
nghiện Heroine giữa Nam và Nữ chênh lệch khá cao: Bình quân là
90% ở Nam và
10% ở Nữ.
3- NGUỒN GỐC SẮC TỘC:
Các nghiên cứu dịch tễ học thực hiện tại Mỹ cho thấy sự
khác nhau về sắc tộc trong phân bố sử dụng các chất ma túy.
Khó giải thích các kết quả này vì
còn phụ thuộc vào các
yếu tố khác nhau về xã hội, kinh tế và văn hóa, chính trị của mỗi
sắc tộc.
4- NƠI Ở:
Các nghiên cứu cho thấy việc
dùng các chất ma túy bất hợp pháp thường gặp ở các khu vực thành thị nhiều hơn nông thôn nguy cơ có thể tăng với các thành phố lớn.
Sự khác nhau trong
việc sử dụng các chất ma túy bị ảnh hưởng của các nhân tố khác nhau: Văn hóa, kinh tế, chính trị, pháp luật và
địa lý (như là quan hệ
gần nơi trồng ma túy, nơi có
nguồn sản xuất ma túy hay nơi có
đường dây vận chuyển ma túy thuận lợi).
5- NGUỒN GỐC XÃ HỘI:
Đa số các nghiên cứu đều cho thấy
mọi tầng lớp xã hội đều liên quan đến nghiện ma túy,
thành phần xã hội không ảnh hưởng rõ đến việc sử dụng ma túycủa Thanh – Thiếu niên.
Không có mối quan hệ rõ rệt giữa nguồn gốc xã hội và việc sử dụng ma túy. Thống kê cho thấy các
tầng lớp sung túc thường sử dụng c
ác chất ma túy đắt tiền và
tầng lớp nghèo khó thường sử dụng các
chất có giá rẻ hơn.
6- HOÀN CẢNH TRƯỜNG HỌC HAY NGHỀ NGHIỆP:
*
Trường học có ảnh hưởng đến việc sử dụng các chất ma túy. Môi trường học:
Vô kỷ luật, giáo viên dạy không hiệu quả, học trò gây rối, không có sự động viên thi đua, thường tần suất sử dụng ma túy lớn hơn.
* Các thanh niên đang
giai đoạn tập sự, thường có
các khó khăn lớn về xã hộivà
bản thân hơn là các thanh niên
đang làm việc nên sử dụng nhiều hơn các loại ma túy: say rượu nhiều hơn, tiêu thụ các chất ma túy thường xuyên hơn. Số người
làm việc bằng trí óc và
giới kinh doanh thường sử dụng
các thuốc chống mất ngủhoặc
thuốc chống căng thẳng thần kinh.
7- ẢNH HƯỞNG CỦA BẠN BÈ:
Các
yếu tố bạn bè đã liên quan đến việc sử dụng các chất ma túy.
Ba yếu tố chủ yếu ảnh hưởng đến việc sử dụng ma túy là: Sự
thúc bách phải sử dụng ma túy,các
thái độ đối với ma túy và
sử dụng ma túy bởi bạn bè.
Nghiên cứu của NIDA cho thấy
số người sử dụng ma túy giảm rõ rệt,
do có
phong trào rất nhiều học sinh trong trường bài xích, phê phán việc sử dụng ma túy kịch liệt.
*
Có sự liên quan chặt chẽ việc sử dụng ma túy do bạn bè: Đối tượng thường
bắt đầu sử dụng
ma túy là do
ảnh hưởng của một bạn thân hơn là do đề nghị của một người xa lạ.
– Các nghiên cứu cho thấy
việc bạn bè sử dụng ma túy dễ dẫn Thanh – Thiếu niên đến việc sử dụng ma túy cho chính mình.
– Một theo dõi một số
Thanh – Thiếu niên lúc đầu không sử dụng rượu cho thấy
dần dần việc sử dụng trở nên đều đặn trong các lần gặp gỡ bạn bè hay sử dụng rượu sau đó và
việc sử dụng ma túy cũng có kết quả tương tự.
*
Ảnh hưởng của bạn bè chủ yếu là do bắt chước, tự ái hoặc do
bị khiêu khích.
Sử dụng các chất ma túy và
sự buông thả của thanh thiếu niên
có tác động lẫn nhau: Một
người nghiện ma túy có khuynh hướng kết bạn với các bạn bè cũng sử dụng ma túy thì việc
sử dụng ma túy càng ngày càng tăng liều và
càng trầm trọng hơn.
*
Các yếu tố khác như việc
đối tượng gặp khó khăn trong học tập so với bạn bè cùng lớp.
* Các
Thanh – Thiếu niên thường xuyên hoạt động nhóm nhưng
không được giám sát và
không có định hướng theo một mục đích thường sử dụng rượu và
ma túy nhiều hơn.
Trong khi đó
các Thanh – Thiếu niên tham gia các hoạt động nhóm có giám sát và
có định hướng theo một mục đích thường ít sử dụng rượu và ma túy hơn.
*
Bạn thân và
gia đình là
yếu tố có thể
làm giảm ảnh hưởng của các bạn bè khác.
*
Cha mẹ có thể làm giảm ảnh hưởng của bạn bè có sử dụng ma túy.
* Việc
dùng ma túy thường gặp nhiều hơn khi cả cha mẹ và
bạn bè đều sử dụng ma túy.
Ảnh hưởng của bạn bè tăng khi đối tượng quan hệ với bạn bè nhiều hơn là với cha mẹ. Người sử dụng ma túy thường ít quan hệ với người lớn và kết bạn nhiều hơn với số cùng lứa tuổi.
Các
nhìn nhận, đánh giá liên quan đến
rượu, lạm dụng ma túy và các
hành vi lệch lạc thường
tăng lên sự bất đồng do cách nhìn nhận khác nhau về cuộc sống giữa cha mẹ và
bạn bè với đối tượng.
Đối tượng sử dụng ma túy dễ tin vào lời khuyên của bạn bè xấu hơn lời khuyên của cha mẹ.
B.SỬ DỤNG MA TÚY DO CÁC YẾU TỐ GIA ĐÌNH:
Gia đình đóng vai trò quan trọng trong sự quyết định hay đề phòng việc sử dụng ma túy: Việc
sử dụng ma túy của cha mẹ, tâm bệnh lý của cha mẹ, các
mối quan hệ vợ chồng, các
mối cha mẹ con cái là
những yếu tố phụ thuộc lẫn nhau.
Rối loạn các yếu tố này, có thể ảnh hưởng đến tới toàn bộ các yếu tố khác.
Việc dùng ma túy của Thanh – Thiếu niên cũng có thể là do thái độ phản ứng lại cách nhìn nhận – đối xử của cha mẹ mà
đối tượng không đồng ý.
1- GIA ĐÌNH CÓ NGƯỜI SỬ DỤNG MA TÚY:
1.1 – Không ít trường hợp
gia đình có hơn hai người sử dụng hoặc
buôn bán ma túy cùng lúc. Đây là một vấn đề
rất khó khăn cho công tác điều trị khi
rời Trung tâm về.
Khả năng tái nghiện là hầu như chắc chắn.
1.2 – Trong gia đình nếu có
hơn hai anh chị em nghiện ma túy mà chỉ có
một người chịu cai nghiện thì việc
phục hồi rất khó khăn.
Trường hợp này phải:
–
Xem xét hoàn cảnh gia đình đối tượng cùng những
ảnh hưởng của nó
tới cơ hội phục hồi của đối tượng.
–
Động viên tất cả những thành viên trong gia đình, nhất là những
người có nguy cơ ảnh hưởng đến
quá trình phục hồi của đối tượng.
– Phải
tính đến một môi trường khác, nếu trở về gia đình việc chống tái nghiện bị đe dọa.
2- CHA MẸ SỬ DỤNG MA TÚY:
*
Khi cha hoặc mẹ sử dụng ma túy, việc cai nghiện của đối tượng vô cùng khó khăn: nhân tố bảo vệ đã mất một
hoặc cả hai.
Cha mẹ nghiện thì
không thể giúp đỡ về
tình cảm cũng như
đạo đức cho con mình.
Trường hợp này phải:
–
Nói rõ với cha mẹ: nếu
muốn con cái họ từ bỏ được ma túy, trước tiên họ phải cai nghiện.
– Nếu
không tạo được môi trường gia đình tốt cho đối tượng, thì khi
đối tượng về cần nghĩ đến việc
để đối tượng sống với những người thân khác.
* Các nghiên cứu về các chất ma túy cho thấy các
bà mẹ (chứ
không phải các ông bố)
sử dụng ma túy thì con cái thường
dùng các chất ma túy nhiều hơn các đối tượng có
mẹ không dùng ma túy.
* Các yếu tố khác có thể
tăng nguy cơ sử dụng ma túy ở
con cái các người nghiện rượu, nghiện ma túy hoặc
do bị ngược đãi về cơ thể hay
bị lạm dụng tình dục hoặc
bị bỏ rơi.
3- HOÀN CẢNH GIA ĐÌNH QUÁ KHÓ KHĂN VỀ KINH TẾ:
Người nghiện ma túy thuộc
thành phần nghèo khó thường
cha mẹ ít quan tâm đến việc điều trị cho con cái. Họ phó mặc tất cả cho Nhà nước hoặc các Trung tâm Cai nghiện và
dễ dàng bỏ điều trị ngay khi con cái họ có yêu cầu.
Trường hợp này cần
giải thích với
gia đình người nghiện về
những tác hại và
lợi ích của việc cai nghiện nhằm mục đích
lôi kéo sự tham gia của gia đình vào việc điều trị. Gia đình phải
được thường xuyên thông báo tiến trình điều trị của đối tượng nhằm
kích thích sự quan tâm của gia đình đối với con cái.
Nếu có điều kiện kêu
gọi sự hỗ trợ của xã hội giúp đỡ họ bằng những biện pháp cụ thể, để họ
có thể tiếp tục thực hiện những yêu cầu điều trị.
4- THÁI ĐỘ CỦA CHA MẸ ĐỐI VỚI CON CÁI NGHIỆN MA TÚY:
Một số gia đình khi biết con cái nghiện ma túy thường có cảm
giác bất lực, xấu hổ, thất bại, thiếu bổn phận và rất
ngại để lộ vấn đề này ra ngoài gia đình, một số khác
không nhận thức được mức độ trầm trọng của việc nghiện ma túy. Vì những suy nghĩ này, cha mẹ
không có hành động thích hợp bằng cách chỉ cho con cái họ điều trị ngay tại gia đình thay vì đưa đến các Trung tâm Cai nghiện.
Trong trường hợp này, cần
tư vấn, giúp đỡ cho các bậc cha mẹ hiểu rõ tác hại và hậu quả của việc
sử dụng ma túy nếu để tình trạng nghiện ngập con em họ
kéo dài, sẽ càng
thêm tác hại và càng làm
gia đình họ thêm tan nát.
5- TÂM BỆNH LÝ CỦA CHA MẸ:
Các đối tượng nào có
cha hay mẹ mắc bệnh tâm trí thường có khuynh hướng
sử dụng ma túy nhiều hơn người khác. Trường hợp
cha mẹ bị
trầm nhược thì có
tăng nguy cơ con cái dễ sử dụng các chất ma túy.
6- SỰ ĐỔ VỠ CỦA GIA ĐÌNH:
6.1
Sự phân ly gia đình do chết, ly thân hay
ly dị là một yếu tố nguy cơ cho việc lạm dụng ma túy ở Thanh – Thiếu niên.
6.2 Một số
đối tượng đã nghiện ma túy do những
tổn thương tình cảm phát sinh từ gia đình, do đổ vỡ của cha mẹ. Việc
cha mẹ chia tay thường đi kèm những
bất hòa, xích mích tác động vào đối tượng.
6.3 Một hậu quả của những
gia đình tan vỡ là sự
buông lỏng kỷ luật trong gia đình, khiến cho
đối tượng vượt ra khỏi tầm quản lý của cha mẹ.
6.4 Có những trường hợp
đối tượng đã sử dụng ma túy như một nỗ lực nhằm cứu vãn cuộc hôn nhân của cha mẹ bằng cách
nghiện để buộc cha mẹ thôi bất hòa nhau mà quan tâm đến đối tượng hơn.
6.5
Ảnh hưởng của việc
gia đình tan vỡ đối với vấn đề
lạm dụng ma túycủa đối tượng cần
phải được giải quyết suốt trong quá trình điều trị. Nhân viên tư vấn cố gắng
giúp đối tượng chấp nhận vấn đề và phải
trang bị cho đối tượng những tư tưởng ổn định khi rời Trung tâm Cai nghiện về sống với một trong hai người.
Việc
sử dụng ma túy gặp nhiều lần hơn trong các
gia đình bị tan vỡ.
Nghiên cứu của Stocker & Swadi (1989) thấy
21% Thanh – Thiếu niên sử dụng ma túy có cha mẹ chết, 47% có cha mẹ ly thân.
7- GIA ĐÌNH KHÔNG HÒA THUẬN:
7.1
Sự bất hòa của cha mẹ liên quan đến việc dùng ma túy ở tuổi Thanh – Thiếu niên. Sự liên quan không tốt giữa cha mẹ làm
tăng việc sử dụng ma túytrong Thanh – Thiếu niên. Qua nghiên cứu cho thấy
cha mẹ cãi nhau con cái thường sử dụng ma túy nhiều hơn các gia đình hòa thuận.
7.2
Một người nghiện ma túy thường gây nên những đổ nát trong gia đình. Sau bao năm cố gắng chung sống và
chịu đựng với người nghiện, gia đình luôn luôn sống trong tình tạng bất hòa, xáo trộn nhiều mặt.
Nếu gia đình
trước đó đã gặp khó khăn, tình trạng
nghiện của đối tượng càng làm cho
gia đình trở nên tồi tệ hơn.
7.3
Một gia đình bất hòa sẽ khó lòng nhất trí với Trung tâm biện pháp cai nghiện cho đối tượng. Các
thành viên quan trọng trong gia đình này thường có
những quyết định mâu thuẫn nhau làm cho
chương trình điều trị bị phá hoại, săn sóc hậu cai không thực hiện được.
7.4 Trong một số trường hợp khác nữa,
người nghiện bị giằng co giữa các thế lực trong gia đình và họ thường lợi dụng khe hở này để bỏ dở việc điều trị.
Với các gia đình này, nhân viên tư vấn phải:
–
Thông qua người cai nghiện, người
điều trị phải nắm được một cách sâu sắc động cơ gây ra bất hòa trong gia đình họ. Vấn đề sau đó là giúp đối tượng
thoát ra khỏi những ảnh hưởng không lành mạnh từ phía gia đình không ổn định của mình.
–
Tìm ra người có ảnh hưởng lớn nhất trong gia đình, hướng họ đến
cộng tác với chương trình điều trị như một trợ thủ cho Trung tâm.
8- CÁC MỐI QUAN HỆ GIỮA CHA MẸ VÀ CON CÁI:
8.1
PHONG CÁCH GIÁO DỤC:
–
Có sự liên quan giữa
sử dụng ma túy và
kiểm tra của gia đình: các thanh niên sử dụng ma túy nói rằng cha mẹ họ ít kiểm tra việc đi chơi , việc học tập của họ.
– Các nghiên cứu cho thấy,
cha mẹ càng
đặt ra các quy tắc về các hoạt động của con cái thì
tỷ lệ các vấn đề liên quan đến
rượu, sử dụng các chất
ma túy bất hợp pháp và các
hành vi lệch lạc ngày
càng ít hơn.
– Sự
lơ là trong tình cảm của cha mẹ cũng
dễ dẫn con cái tới việc sử d7.3ng ma túy.
8.2
CÁC MỐI QUAN HỆ TÌNH CẢM:
*
Quan hệ
xung đột ở cha mẹ luôn ảnh hưởng lớn đến số
Thanh – Thiếu niên sử dụng ma túy.
*
Sự thương yêu giữa cha mẹ giảm việc dùng ma túy ở Thanh – Thiếu niên.
Trong nghiên cứu của Bob và CTV (1990),
43% thanh thiếu niên hút ma túy không cảm thấy “
được cha mẹ yêu mến nhiều”.
* Các hậu quả của các
mối quan hệ với cha và mẹ qua tổng kết cho thấy rằng sự
thiếu thốn tình cảm thân thiết với cha ảnh hưởng đến việc sử dụng các chất ma túy, mối quan hệ nồng ấm với cha làm giảm việc sử dụng các chất ma túy. Trong nghiên cứu của Mellinger và CTV (1975),
các thanh niên sinh viên không sử dụng ma túy cảm thấy gần gũi với cha họ hơn và ít xung đột với cha.
* Việc
nuông chiều của người mẹ liên quan tới các nguy cơ sau này của việc dùng thuốc lá, rượu và ma túy. Sự nuông chiều của cha mẹ với thanh thiếu niên tạo điều kiện xấu cho việc sử dụng ma túy.
9- CÁC HÀNH HẠ VỀ CƠ THỂ VÀ TÌNH DỤC:
Các
hành hạ về thể xác và tình dục thường kết hợp với lạm dụng và lệ thuộc ma túy của thanh thiếu niên
Trong nghiên cứu của Edwad và CTV (1989),
597 thanh thiếu niên được điều trị vì lạm dụng ma túy, tự khai là nạn nhân
của các vụ hành hạ tình dục trong và ngoài gia đình: 7,2% trường hợp bị hành hạ trong gia đình 7,9% trượng hợp bị hành hạ tình dục ngoài gia đình.
Các
thanh thiếu niên nghiện ma túy nạn nhân của các hành hạ tình dụcbiểu hiện các
rối loạn tâm bệnh lý nặng hơn đặc biệt
một tần suất lớn hơn về các hành vi tự sát: ý định tự sát đã được thực hiện trên 56,5% nạn nhân của loạn luân, 35,7% nạn nhân của tệ hành hạ tình dục trong gia đình, so với
20,4% số thanh thiếu niên
nghiện ma túy không phải là nạn nhân của các hành hạ tình dục.
C.CÁC YẾU TỐ BẢN THÂN:
Sự ham muốn các chất kích thích,
nhân cách lúc còn nhỏ và
nhân cách khi trưởng thành ảnh hưởng lớn đến các quyết định sử dụng ma túy của đối tượng.
1- THÁI ĐỘ ĐỐI VỚI CÁC CHẤT MA TÚY:
* Sau khi nghiên cứu số
học sinh sử dụng ma túy, cho thấy:
đa số học sinh trung học thừa nhận sử dụng đều đặn các chất ma túy là nguy hiểm. Nguy cơ thử sử dụng do sự tin tưởng sai lầm bởi đa số thanh niên tin rằng với ý chí và sức mạnh tính cách của mình có thể thắng được nhu cầu sử dụng chất ma túy sau này.
* Sự phát triển các
thái độ ham muốn gắn liền với việc
cha mẹ thiếu giáo dục kỹ cho con cái cách
phòng bệnh và
đối phó với tác hại của các chất ma túy.
Các
ảnh hưởng không tốt của xã hội, bản chất của đối tượng dễ xúc cảm, lòng tự tin và trầm nhược lo lắng ở mức độ cao cũng như do
cha mẹ thiếu giáo dục kỹ cho con cái tác hại của các chất ma túy cũng như giáo dục con cái tự bảo vệ sức khỏe – an toàn trong quan hệ tình dục dễ dẫn đối tượng đến sử dụng ma túy.
2- NHÂN CÁCH BẢN THÂN:
2.1/ LÚC TRẺ:
Một vài nghiên cứu đã tìm hiểu
nguyên nhân dẫn Thanh – Thiếu niên tới việc sử dụng ma túy:
sự ưa tìm cái mới, không quan tâm đối với
thành tích học tập,tính
ngang bướng và
hung bạo dẫn đến dùng ma túy và làm
tăng xác suất liên can ngày càng sâu vào việc
sử dụng ma túy, nhân cách ở tuổi trẻ là
trung gian của các nét
nhân cách ở tuổi thanh niên tiếp nối.
2.2/ LÚC TRƯỞNG THÀNH:
* Các nghiên cứu có hệ thống đã nêu rõ
vai trò nhân cách trong việc sử dụng ma túy ở tuổi Thanh – Thiếu niên: sự
ưa tìm cái mới, sự
tìm kiếm quá đáng các
cảm giác mới, các
khó khăn trong
tự chủ về cảm xúc và
tính xung động, nỗi đau về tâm lý, sự thiếu hụt lòng tin, lòng tự chủ và các
kỹ năng giao tiếp xã hội dẫn đến việc sử dụng ma túy của Thanh – Thiếu niên.
* Một số
yếu tố khác dễ dẫn đến việc sử dụng ma túy: ngang bướng hơn,
ưa thể hiện hơn các
hành vi lập dị, đòi hỏi sự độc lập, thiếu trách nhiệm, ít quan tâm và ít tham vọng học tập là những
yếu tố báo trước việc sử dụng ma túy.
* Việc tìm các
cảm giác mạnh, cảm giác hưng phấn, hành vi ưa mạo hiểmhay
thiếu tự chủ về
cảm xúc, tính tình
chưa thuần thục, tính
xung đột, tính
hung bạo, tâm lý như
lo hãi, khí chất
trầm nhược và
thiếu tự tin, không có bản lĩnh tự làm chủ và
các khả năng thích ứng, các
cảm giác bất lực và
thiếu sót dễ dẫn đến
việc sử dụng ma túy của Thanh – Thiếu niên.
– Các khảo sát cho thấy
đối tượng không dùng ma túy có một
bản lĩnh và
các đáp ứng thích nghi tốt hơn so với các
đối tượng sử dụng ma túy.
– Các đối tượng hay
rụt rè và
bị ức chế về xã hội có nhiều
nguy cơ sử dụng các chất ma túy bất hợp pháp hơn những người khác.
– Ngoài ra những
nỗi đau về tâm lý, các
khó khăn trong điều chỉnh các cảm xúc của cá nhân và
các khó khăn trong các quan hệ cũng như dự báo việc sử dụng ma túy sớm cũng như sự
gia tăng sử dụng ma túy sau này.
II.CÁC YẾU TỐ BẢO VỆ VÀ CÁC YẾU TỐ NGUY CƠ ĐỐI VỚI VIỆC SỬ DỤNG MA TÚY
A- NGUYÊN NHÂN:
Quá trình dẫn dắt đối tượng đến với ma túy rất phức tạp. Nghiện ma túy xuất hiện như một hậu quả cuối cùng do hoà trộn nhiều tác nhân: gia đình, bạn bè, xã hội, ảnh hưởng bằng nhiều hình thức và mang tính đặc thù riêng cho mỗi trường hợp.
- Các yếu tố này còn có sự tác động của quá khứ và hiện tại, của các thực tế bên trong và bên ngoài.
- Các xung đột nội tâm và xung đột trong quan hệ hiện tại của đối tượng với gia đình – xã hội có thể kéo dài từ thời thơ ấu.
- Các chấn thương hiện tại nhắc lại các chấn thương của quá khứ.
- Các sự kiện bên ngoài tác động các lo sợ bên trong là bị gạt bỏ, bị bỏ rơi, cám dỗ hay bị hủy diệt trong suy nghĩ đầy huyễn tưởng của đối tượng.
- Quá trình nghiện ma túy là một tổng hợp phức tạp. Những yếu tố bất lợi bên ngoài (gia đình – xã hội) làm trầm trọng thêm và gây hậu quả xấu về hành vi tâm lý của đối tượng.
Tại gia đình các hành vi
nghiện ngập trở thành điểm nóng, đầy
lo lắng,
trách móc, thậm chí
nguyền rủa của
người thân.
Ngoài xã hội, dễ có
định kiến,
khinh rẻ gạt ra bên lề. Nếu
có giúp đỡ thì thường
mang tính kinh điển, giáo điều.
Những
tác động này góp phần làm công tác
phòng chống ma túy trở thành đơn điệu –
cứng nhắc,
khó động viên giúp đỡ đối tượng nghiện ma túy.
B- CÁC YẾU TỐ BẢO VỆ VÀ CÁC YẾU TỐ NGUY CƠ ĐỐI VỚI VIỆC SỬ DỤNG MA TÚY:
Có
nhiều yếu tố nguy cơ đưa đẩy một người
đến tình trạng nghiện ngập, nhưng cũng có
nhiều tác nhân bảo vệ giúp một người
không bao giờ sử dụng ma túy hoặc
đã lạm dụng mà thoát ra được.
Trong một gia đình có nhiều người con nhưng
chỉ có một người nghiện, còn
những người khác thành đạt. Trong trường hợp này,
yếu tố gia đình không phải là yếu tố nguy cơ của người nghiện; mà trái lại, đây
là một yếu tố bảo vệ.
Ngoài ra, phải tìm hiểu những
yếu tố nguy cơ khác thuộc về
nội tâm, cũng như
các quan hệ cá nhân của đối tượng. Đối với một
người nghiện, có
rất nhiều yếu tố bảo vệ cũng như
những yếu tố nguy cơ tác động xen kẽ vào nhau trước khi dẫn đến tình trạng lạm dụng ma túy.
Nếu yếu tố nguy cơ càng cao trong lúc
yếu tố bảo vệ kém, người ta
dễ bị đưa đến trình trạng lạm dụng ma túy với những mức độ
nặng nhẹ khác nhau tuỳ thuộc hai yếu tố trên.
Trong hai loại yếu tố trên, việc cân nhắc hai phía, kinh nghiệm cho thấy các
yếu tố nguy cơ có khả năng lôi kéo mạnh mẽ hơn đối với việc sử dụng ma túy.
Ví dụ một người có
tiền sử nghiện sẽ rất
dễ tái nghiện nếu đối tượng ở trong một
môi trường ma túy sẵn sàng, cho
dù có nhiều yếu tố bảo vệ giúp đỡ đối tượng.
Một người
phải đương đầu với
quá nhiều yếu tố nguy cơ thì đối tượng càng
dễ lạm dụng ma túy,
mặc dù các yếu tố bảo vệ có thể giúp anh ta ngăn chặn, hạn chế việc sử dụng ấy.
Nếu
chúng ta biết và
có nhiều dữ liệu về người nghiện, chúng ta
có thể dự đoán đối tượng có thể dễ dàng thoát khỏi ma tuý hay không.
Có
hai nhóm tác nhân quan trọng ảnh hưởng đến việc lạm dụng ma túy:
1/ ĐẶC ĐIỂM NỘI TÂM:
Một người với
nội tâm bất thường, sẽ có những
nhận thức thất thường dẫn đến những biểu hiện qua hành vi. Những cuộc nghiên cứu tâm lý cho thấy đặc điểm bất thường nội tâm bao gồm các yếu tố sau:
–
Khát vọng học tập: Những học sinh
gắn bó với học tập thì
ít sử dụng ma túy hơn so với
nhóm học sinh lười học. Khát vọng học tập là một
yếu tố bảo vệ mạnh, song
không phải luôn luôn như vậy. Một học sinh
rất ham học nhưng
kém may mắn trong thi cử hoặc có thể bị
giáo viên ghét bỏ thì việc
học tập trở thành nặng nề với anh ta.
Vì khát khao học tập mà đối tượng có thể
trở nên bất mãn,
chán đời rồi tự tìm lối thoát.
–
Khát vọng vươn lên trong cuộc sống để tự khẳng định mình, khi nó
suôn sẻ sẽ
tạo nên hưng phấn. Song một khi cá nhân
thất bại, sẽ dễ dàng
sợ hãi,
thất vọng với thực tại và
sẽ tìm lối thoát,
thường là rượu hoặc ma túy.
–
Lý tưởng và tín ngưỡng là yếu tố bảo vệ. Những
tín đồ tốt luôn luôn tránh xa ma túy.
–
Cuộc sống không mục đích, không biết phải làm gì,
thích hưởng thụ vui chơi là
một yếu tố nội tâm rất nguy hiểm. Một tình trạng
lãnh đạm,
bi quan cũng là một
yếu tố nguy cơ, nhất là khi nó
phối hợp với những
triệu chứng tâm thần.
–
Tâm hồn nổi loạn, ưa thích những chuyện
trái với thuần phong mỹ tục, xu hướng có những
hành vi vô luân thường được coi là một
nguyên nhân (đồng thời
cũng là hậu quả) của việc
lạm dụng ma túy.
–
Nội tâm thiếu tự chủ,
thiếu tự trọng cũng là
yếu tố nguy cơ, trong
khi sự tự chủ,
tự trọng là yếu tố bảo vệ.
–
Tâm hồn cô độc,
xung khắc với mọi người, luôn
buồn chán và
bất mãn với tất cả,
dễ là nạn nhân của ma túy.
2/ MỐI QUAN HỆ CÁ NHÂN:
Tuỳ thuộc hoàn cảnh mỗi người,
mối quan hệ cá nhân có thể là những yếu tố bảo vệ mà
cũng có thể là những nguy cơ rõ nét:
–
Thái độ và hành vi của cha mẹ:
Cha mẹ bất hòa,
nghiện rượu,
nghiện ma túy,
cha mẹ chiều chuộng con cái thái quá hoặc
ít quan tâm đến con cái dễ là tiền đề cho
sự nghiện ngập của con cái.
–
Trình trạng nghiện ngập của bạn bè gây
nguy cơ ảnh hưởng đến việc sử dụng ma túy của nhóm.
Ngược lại, bạn bè
sống mẫu mực lại là
yếu tố bảo vệ cho cả nhóm.
– Thái độ của xã hội, của cộng đồng đối với ma túy có
ảnh hưởng mạnh đến
việc sử dụng ma túy. Nếu tất cả mọi gia đình đều
quyết tâm chống ma túy, chắc chắn sẽ
giảm được
số lượng ngưởi sử dụng ma túy.
– Một nền
văn hoá chống ma túy luôn gây
ảnh hưởng tốt đối với nhân dân
trong việc phòng chống ma túy.
C- KẾT LUẬN:
Những
yếu tố bảo vệ và yếu tố nguy cơ việc sử dụng ma túy của thanh thiếu niên bao gồm các yếu tố chủ yếu như sau:
1- CÁC YẾU TỐ BẢO VỆ:
–
Trình độ học vấn, mức độ nhận thức.
–
Ý thức tuân thủ Luật pháp.
–
Lý tưởng – Tín ngưỡng.
–
Có sức khỏe về thể chất lẫn tinh thần.
–
Sự tự bằng lòng với chính mình.
–
Gia đình hoà thuận – có điều kiện tiến lên.
–
Quan điểm dứt khoát với ma túy
2- CÁC YẾU TỐ NGUY CƠ:
–
Khát vọng vươn lên yếu hoặc không có.
–
Môi trường sống có trắc trở, khó khăn quá sức
–
Môi trường sống có nhiều tệ nạn xã hội.
–
Bạn bè hoặc quan hệ với đối tượng có sử dụng ma túy.
–
Cha mẹ bất hòa, nghiện rượu, nghiện ma túy, cha mẹ chiều chuộng con cái thái quá hoặc ít quan tâm đến con cái.
–
Thiếu sự giúp đỡ từ cộng đồng và người có trình độ bản lĩnh
– Môi trường sẵn có ma túy
Bằng
phép suy luận và qua
kinh nghiệm trực tiếp, chúng ta thấy
đối tượng được tiếp xúc với càng nhiều yếu tố bảo vệ, giảm thiểu các yếu tố nguy cơ sẽ tạo điều kiện cai nghiện thuận lợi cho đối tượng.
Để có cơ sở
định hướng trong điều trị và giáo dục phải biết được n
guyên nhân dẫn
đối tượng đến việc
sử dụng ma túy – phải
điều tra đầy đủ cuộc sống của đối tượng, từ
gia đình,
môi trường sống đến
bản thân người nghiện và ta phải
thiết lập được
chân dung – những
yếu tố bảo vệ và
những yếu tố nguy cơ của đối tượng.
Ngoài
yếu tố giáo dục phải
củng cố,
phát huy các yếu tố bảo vệ, làm giảm nhẹ các yếu tố nguy cơ và giúp cho
đối tượng các
kỹ năng để vượt qua những đe dọa lôi kéo anh ta trở về con đường cũ.
*
Các Thanh – Thiếu niên thường xuyên hoạt động nhóm nhưng
không được giám sát và
không có định hướng theo một mục đích thường sử dụng rượu và ma túy nhiều hơn.
Trong khi đó các
Thanh – Thiếu niên tham gia các hoạt động nhóm có giám sát và có
định hướng theo một mục đích thường ít sử dụng rượu và ma túy hơn.
*
Việc tìm các cảm giác mạnh,
cảm giác hưng phấn, hay
thiếu tự chủ về
cảm xúc, tính tình
chưa thuần thục, tính
xung đột, tính
hung bạo, tâm lý như
lo hãi, khí chất
trầm nhược và
thiếu tự tin,
không có bản lĩnh tự làm chủ và các
khả năng thích ứng, các
cảm giác bất lực và
thiếu sót dễ dẫn đến
việc sử dụng ma túy của Thanh – Thiếu niên.
*
Trường học có ảnh hưởng đến việc sử dụng các chất ma túy. Môi trường học: Vô kỷ luật, giáo viên dạy không hiệu quả, học trò gây rối, không có sự động viên thi đua, thường tần suất sử dụng ma túy lớn hơn.
Gia đình đóng vai trò quan trọng trong sự quyết định hay đề phòng việc sử dụng ma túy: Việc sử dụng ma túy của cha mẹ, tâm bệnh lý của cha mẹ, các mối quan hệ vợ chồng, các mối quan hệ cha mẹ và con cái là những yếu tố phụ thuộc lẫn nhau. Rối loạn các yếu tố này, có thể ảnh hưởng đến tới toàn bộ các yếu tố khác.
– Có sự liên quan giữa sử dụng ma túy và kiểm tra của gia đình: các thanh niên sử dụng ma túy nói rằng cha mẹ họ ít kiểm tra việc đi chơi, việc học tập của họ.
– Các nghiên cứu cho thấy, cha mẹ càng đặt ra các quy tắc về các hoạt động của con cái thì tỷ lệ các vấn đề liên quan đến rượu, sử dụng các chất ma túy bất hợp pháp và các hành vi lệch lạc ngày càng ít hơn.
*
Cha mẹ ly dị, ly thân, bất hòa dễ dẫn đến việc dùng ma túy của con cái. Qua nghiên cứu cho thấy
cha mẹ cãi nhau con cái thường sử dụng ma túy nhiều hơn các gia đình hòa thuận.
CÁC YẾU TỐ BẢO VỆ ĐỂ THANH – THIẾU NIÊN TRÁNH XA ĐƯỢC MA TÚY:
– Trình độ học vấn, mức độ nhận thức
– Ý thức tuân thủ Luật pháp.
– Lý tưởng – Tín ngưỡng.
– Có sức khỏe về thể chất lẫn tinh thần.
– Sự tự bằng lòng với chính mình.
– Gia đình hòa thuận – có điều kiện tiến lên.
– Quan điểm dứt khoát với ma túy.
CÁC YẾU TỐ NGUY CƠ DỄ DẪN THANH – THIẾU NIÊN ĐẾN VIỆC SỬ DỤNG MA TÚY:
–
Khát vọng vươn lên yếu hoặc không có.
– Môi trường sống có trắc trở, khó khăn quá sức.
– Môi trường sống có nhiều tệ nạn xã hội.
– Có bạn bè hoặc có quan hệ với đối tượng có sử dụng ma túy.
– Có cha mẹ sử dụng ma túy.
– Gia đình bất hòa.
– Thiếu sự giúp đỡ từ cộng đồng và người có trình độ bản lĩnh.
– Môi trường sẵn có ma túy.