TÀI LIỆU TẬP HUẤN VỀ TƯ VẤN ĐIỀU TRỊ NGHIỆN MA TÚY CHƯƠNG 1

11 August, 2022

TÀI LIỆU TẬP HUẤN VỀ TƯ VẤN ĐIỀU TRỊ NGHIỆN MA TÚY CHƯƠNG 1

VIETNAMESE AND AMERICANS IN PARTNERSHIP TO FIGHT HIV/AIDS
Tài liệu dành cho Giảng Viên
TÀI LIỆU TẬP HUẤN VỀ TƯ VẤN ĐIỀU TRỊ NGHIỆN MA TÚY

Phần I: Kiến thức cơ bản về tư vấn cá nhân điều trị nghiện ma túy
Chương 1. Định hướng cho giảng viên
Chương 2. Tư vấn điều trị nghiện ma túy là gì?
2.1. Giới thiệu về tư vấn
2.2. Các khái niệm cơ bản trong tư vấn điều trị nghiện ma túy
2.3. Những nguyên tắc cơ bản trong tư vấn điều trị nghiện ma túy
2.4. Các kĩ năng tư vấn
2.5. Các kĩ thuật tư vấn
2.6. Quy trình tư vấn điều trị nghiện ma túy
Chương 3. Ma túy, nghiện ma túy và Các phương pháp điều trị nghiện ma túy
3.1. Chất gây nghiện hướng thần, sử dụng và hậu quả
3.2. Các vấn đề liên quan đến rượu bia
3.3. Kiến thức cơ bản về nghiện
3.4. Các nguyên tắc cơ bản trong điều trị nghiện ma túy
3.5. Những yếu tố để điều trị thành công
3.6. Điều trị nghiện heroin
Chương 4. Phỏng vấn tạo động lực
4.1. Mô hình Các giai đoạn thay đổi hành vi và những khái niệm cơ bản trong phỏng vấn tạo động lực
4.2. Nguyên tắc và các bước tiến hành trong phỏng vấn tạo động lực
4.3. Gắn kết phỏng vấn tạo động lực và các giai đoạn thay đổi hành vi
Chương 5. Kĩ thuật và kĩ năng cơ bản trong tư vấn điều trị nghiện ma túy (minh họa bằng các hoạt động đóng vai)
5.1. Đánh giá khách hàng
5.2. Giải quyết vấn đề
5.3. Đặt mục tiêu
5.4. Giảm nguy cơ
Chương 6. Dự phòng tái nghiện
6.1. Liệu pháp dự phòng tái nghiện
6.2. Kỹ năng từ chối
6.3. Đối phó với cơn thèm nhớ
6.4. Quản lí căng thẳng
6.5. Quản lí thời gian
Phần II: Các kĩ thuật nâng cao về tư vấn cá nhân điều trị nghiện ma túy
Chương 7. Quản lí tình trạng say/ phê và hành vi đối đầu
7.1. Quản lí sự nóng giận
7.2. Xử trí đối với những khách hàng hung hăng
7.3. Giải quyết mâu thuẫn
7.4. Làm việc với khách hàng đang phê/ say
Chương 8. Các nhóm khách hàng đặc biệt
8.1. Làm việc với gia đình để tăng cường hỗ trợ
8.2. Làm việc với thanh thiếu niên
8.3. Làm việc với phụ nữ
Chương 9. Giám sát hỗ trợ chuyên môn
9.1. Khung giám sát hỗ trợ chuyên môn
9.2. Nguyên tắc cơ bản khi giám sát hỗ trợ chuyên môn
9.3. Thảo luận trường hợp
9.4. Dự phòng và quản lý suy kiệt

Phần III: Phụ lục
Phụ lục I: Mẫu chương trình tập huấn
Phụ lục II: Mẫu phiếu đánh giá
Phụ lục III: Mẫu bài kiểm tra viết

LỜI CẢM ƠN
Giáo trình đào tạo tư vấn điều trị nghiện ma túy này là kết quả của sự nỗ lực hợp tác trong suốt ba năm qua và chúng tôi mong muốn được bày tỏ lòng biết ơn tới các đồng nghiệp đã góp sức giúp hoàn thành tài liệu. Chúng tôi đánh giá cao sự đóng góp của Tiến sĩ Myat Htoo Razak, nguyên cố vấn kĩ thuật cao cấp của Văn phòng FHI khu vực châu Á – Thái Bình Dương và ông Umesh Sama, nguyên là chuyên gia của Hệ thống Giảm tác hại châu Á trong việc chuẩn bị và nghiên cứu tài liệu cho các phiên bản trước của tài liệu này. Chúng tôi cũng xin cảm ơn các thành viên của Nhóm can thiệp đối với người tiêm chích ma túy và Nhóm Chiến lược thay đổi hành vi của Tổ chức FHI Việt Nam: Bác sĩ Phạm Huy Minh, Bùi Xuân Quỳnh, Lê Thị Ban, Đinh Thị Minh Thu, Nguyễn Thu Hạnh, Hoàng Thị Mơ, đã hỗ trợ và đóng góp ý kiến trong suốt quá trình phát triển tài liệu; và Thạc sĩ Vương Thị Hương Thu, Tiến sĩ Nguyễn Tố Như và BS. Hoàng Nam Thái đã giúp hoàn thiện tài liệu. Chúng tôi cũng trân trọng cảm ơn những ý kiến quí báu từ Tiến sĩ Stephen Jay Mills và Bác sĩ Rachel Burdon cho những bản thảo đầu tiên và Thạc sĩ Simon Baldwin với bản thảo cuối cùng. Chúng tôi bày tỏ sự cảm ơn đối với Chương trình Hỗ trợ Khẩn cấp của Tổng thống Hoa Kì cho phòng chống AIDS tại Việt Nam (PEPFAR), Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kì (USAID) và Tổ chức Pact Việt Nam đã hỗ trợ tài chính và kĩ thuật cho việc thực hiện và nhân rộng chương trình tư vấn điều trị nghiện ma túy, cũng như cho việc phát triển và hoàn thiện giáo trình đào tạo này. Chúng tôi đặc biệt cảm ơn Tiến sĩ Karl D. White, nguyên Cố vấn về Lạm dụng chất gây nghiện, SAMSHA; Bà Ellen Lynch, Quyền Giám đốc Chương trình Y tế công cộng, USAID; Tiến sĩ John Eyres, Cố vấn kĩ thuật cao cấp về Điều trị nghiện ma túy và dự phòng HIV, USAID; và Bà Nguyễn Thị Minh Hương, chuyên gia về HIV và điều trị nghiện ma túy, USAID. Trong quá trình biên dịch và xuất bản không tránh khỏi sai sót, chúng tôi rất mong nhận được ý kiến đóng góp của bạn đọc. Các ý kiến của quý vị xin đề nghị gửi về:
Tổ chức Sức khỏe Gia đình Quốc tế (FHI/Vietnam).
Tầng 3, số 1 phố Bà Triệu, Quận Hoàn Kiếm, Hà Nội.
hoặc Email: fhi@fhi.org.vn
Xin chân thành cảm ơn.

TÁC GIẢ
Tiến sĩ Robert Ali, Giám đốc Trung tâm Hợp tác nghiên cứu của Tổ chức Y tế Thế giới về Điều trị nghiện ma túy và rượu, Đại học Adelaide, Australia
Thạc sĩ Vương Thị Hương Thu, Quản lí chương trình, FHI Việt Nam
Tiến sĩ, Bác sĩ Nguyễn Tố Như, Quản lí chương trình, FHI Việt Nam
Thạc sĩ Phạm Thị Hương, nguyên Trưởng bộ phận Can thiệp trong các nhóm đối tượng có nguy cơ cao, Trung tâm Dự phòng và Kiểm soát bệnh tật Hoa Kì (CDC) tại Việt Nam
Tiến sĩ Kevin Mulvey, nguyên Cố vấn kĩ thuật cao cấp, FHI Việt Nam
Thạc sĩ, Bác sĩ Hoàng Nam Thái, Cán bộ chương trình, FHI Việt Nam.
Hiệu đính: Thạc sĩ, Bác sĩ Hoàng Nam Thái
Chúng tôi cũng ghi nhận sự đóng góp của các thành viên trong Nhóm can thiệp cho người tiêm chích ma túy, FHI Việt Nam, các tư vấn viên tư vấn điều trị nghiện ma túy tại các địa phương, cũng như các học viên tham dự các khóa đào tạo từ năm 2006, trong việc hoàn thiện bộ tài liệu này.
CHƯƠNG 1 ĐỊNH HƯỚNG CHO GIẢNG VIÊN
Giới thiệu
Khóa tập huấn này được thiết kế nhằm mục đích trang bị cho các nhân viên đang và sẽ làm việc trong lĩnh vực tư vấn điều trị nghiện ma túy những kiến thức, kĩ năng tư vấn cơ bản, và các kĩ thuật cần thiết để giúp những người đang sử dụng ma túy hoặc đang phục hồi sau cai nghiện giảm các nguy cơ liên quan đến sử dụng ma túy, thông qua việc giảm các hành vi nguy cơ, và giảm hoặc ngừng sử dụng ma túy.
Cơ sở phát triển tài liệu
Theo Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội, số người sử dụng ma túy cần được can thiệp giảm nguy cơ và dự phòng tái nghiện được dự báo sẽ tăng từ 160,226 trong năm 2006 lên đến 268,712 vào năm 2012. Bên cạnh đó, tỉ lệ tái nghiện là rất cao, với 90% số người sau cai trở về từ các trung tâm cai nghiện tái sử dụng ma túy trong vòng một năm, nếu như không nhận được dịch vụ tư vấn hay hỗ trợ xã hội nào. Từ tháng 7 năm 2005, với sự hỗ trợ của USAID/PEPFAR, FHI Việt Nam đã phối hợp cùng với Tiến sĩ Robert Ali, Giám đốc Trung tâm Hợp tác nghiên cứu của Tổ chức Y tế Thế giới về Điều trị nghiện ma túy và rượu, Trường đại học Adelaide, Australia tổ chức các khóa tập huấn về tư vấn điều trị nghiện ma túy cho các tư vấn viên tại Hải Phòng và thành phố Hồ Chí Minh. Ban đầu, chương trình hướng tới các tư vấn viên làm việc trong chương trình thí điểm dành cho người hồi gia tại thành phố Hồ Chí Minh, chương trình hỗ trợ người sau cai tại Hà Nội và chương trình thí điểm điều trị nghiện bằng Methadone tại Hải Phòng và thành phố Hồ Chí Minh. Những tư vấn viên đã qua đào tạo này đã góp phần bổ sung nhân lực cho một lĩnh vực chưa từng được quan tâm trước đây ở Việt Nam. Một trong những trở ngại lớn nhất đối với việc mở rộng chương trình tư vấn và điều trị nghiện ma túy tại cộng đồng chính là thiếu hụt lực lượng cán bộ có đủ kĩ năng và sự tự tin. Nhiều nhân viên làm việc tại thực địa yêu cầu phải có những kiến thức thực tế và dễ hiểu về tư vấn điều trị nghiện ma túy. Trước đây, không có bất cứ tài liệu đào tạo hay sách chuyên ngành nào bằng tiếng Việt về lĩnh vực này để hỗ trợ cho các tư vấn viên. Sau khi tổ chức thành công năm khóa tập huấn và ba khóa đào tạo giảng viên về tư vấn điều trị nghiện ma túy, FHI Việt Nam đã phối hợp với TS. Robert Ali xây dựng giáo trình đào tạo cơ bản cho giảng viên về Tư vấn điều trị nghiện ma túy, nhằm mục đích đưa ra được một bộ tài liệu giảng dạy có chất lượng cao và dễ thực hiện để hỗ trợ quá trình đào xây dựng đội ngũ nhân viên tư vấn có trình độ chuyên môn tốt. Nhu cầu về dịch vụ tư vấn trong các chương trình can thiệp điều trị nghiện ma túy tại cộng đồng và trong các trung tâm đều rất lớn. Sự có mặt của chương trình thí điểm điều trị lồng ghép bằng methadone tại Việt Nam (từ tháng 4/2008) là một bước hết sức quan trọng trong việc cung cấp dịch vụ tư vấn chất lượng tốt cho bệnh nhân và gia đình họ. Đây cũng là một cơ hội để thay đổi quan niệm trong tư vấn, từ việc “chỉ bảo và cho lời khuyên” sang một cách tiếp cận mới, đó là tư vấn nhận thức hành vi dựa trên bằng chứng. Hiện có nhu cầu rất lớn về tư vấn điều trị nghiện ma túy và can thiệp dự phòng tái nghiện tại cả Tài liệu tập huấn về Tư vấn điều trị nghiện ma túy: Tài liệu dành cho giảng viên các trung tâm và cơ sở điều trị tại cộng đồng cho người sử dụng ma túy, người sau cai và gia đình họ. Giáo trình này được xây dựng dựa trên những kinh nghiệm đã thành công trên thế giới và được chuyển tải để phù hợp với hoàn cảnh và nền văn hóa Việt Nam. Giáo trình này cũng bao gồm các ví dụ, các nghiên cứu trường hợp và kinh nghiệm giảng dạy từ 5 khóa tập huấn đầu tiên cho các tư vấn viên tại Việt Nam. Tài liệu giảng dạy này dùng để tập huấn các tư vấn viên điều trị nghiện ma túy làm việc tại các cơ sở/dịch vụ khác nhau, bao gồm:
i. Tư vấn viên đang làm việc tại các cơ sở Điều trị duy trì bằng Methadone ngoại trú
ii. Tư vấn viên điều trị nghiện ma túy làm việc tại chương trình hồi gia hỗ trợ người sau cai và người trở về từ các trung tâm 06
iii. Tư vấn viên làm việc tại các câu lạc bộ (theo mô hình can thiệp trong nhóm người tiêm chích ma túy lồng ghép với dịch vụ tư vấn) để hỗ trợ các khách hàng đang sử dụng ma túy thông qua các biện pháp giảm nguy cơ, và người sau cai tại cộng đồng
iv. Tư vấn viên đang làm việc tại các trung tâm 06 và các cơ sở điều trị cai nghiện của nhà nước và tư nhân.
Chúng ta đều biết rằng bản thân “can thiệp tư vấn” ít khi có hiệu quả nếu như được thực hiện đơn lẻ. Các can thiệp này cần được hỗ trợ bởi: gia đình, lãnh đạo địa phương, bạn bè, giáo viên, chủ cơ sở lao động … Giáo dục viên đồng đẳng và tư vấn viên có thể hỗ trợ rất nhiều cho thanh thiếu niên khi họ cố gắng giảm bớt những nguy cơ liên quan đến sử dụng ma túy và/hoặc cố gắng không tái nghiện.
Giáo trình này nhằm cung cấp cho người sử dụng những hướng dẫn chi tiết về các nguyên tắc tư vấn cơ bản, các kĩ năng tư vấn chính, dự phòng tái nghiện và giám sát hỗ trợ. Tài liệu có sử dụng các ví dụ phù hợp, những nguồn tài liệu sẵn có từ internet và các biểu mẫu. Đây KHÔNG phải là sách giáo khoa về tư vấn và cũng không thể thay thế được các khóa tập huấn trực tiếp về tư vấn. Hi vọng rằng các kĩ thuật tư vấn được minh họa trong tài liệu này sẽ giúp hỗ trợ được cả những người đã sẵn sàng và/ hoặc mong muốn giải quyết những vấn đề gây ra do việc sử dụng ma túy của họ.
Ngoài những tài liệu có được từ các khóa đào tạo của TS. Robert Ali, giáo trình này có sử dụng từ những nguồn tài liệu sau:
1. Bộ tài liệu hướng dẫn cải thiện chất lượng điều trị. Cục Quản lí lạm dụng chất gây nghiện và Dịch vụ sức khỏe tâm thần (SAMSHA)/Trung tâm Điều trị lạm dụng chất gây nghiện (CSAT). http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/bv.fcgi?rid=hstat5. part.22441
2. Howard, J. (2006). Bộ công cụ nâng cao năng lực Điều trị tại cộng đồng và Chăm sóc liên tục cho thanh thiếu niên sử dụng ma túy tại tiểu vùng sông Mekong. Ủy ban Kinh tế và Xã hội khu vực châu Á – Thái Bình Dương của Liên Hợp Quốc.
3. Jarvis, T., Tebutt, J., Mattick, R và Shand, F. (2005). Các phương pháp điều trị lệ thuộc ma túy và rượu: Hướng dẫn cơ bản. Tái bản lần 2, John Wiley & Sons Ltd., Chichester, England.
4. Mason, P. (1997). Tôn trọng sự lựa chọn: Phỏng vấn tạo động lực ngắn gọn. Trung tâm Quốc gia Giáo dục và Đào tạo về nghiện (NCETA), Đại học Flinders, Adelaide, Australia.
5. McDonald, J., Roche, A.M., Durbridge, M. & Skinner, N. (2003). Giáo dục đồng đẳng: Từ bằng chứng đến thực hành. Nhập môn về rượu và các chất gây nghiện khác. Trung tâm Quốc gia Giáo dục và Đào tạo về nghiện (NCETA), Đại học Flinders, Adelaide, Australia.
6. Miller, W. & Rollnick, S. (1991). “Phỏng vấn tạo động lực” để dẫn đến thay đổi hành vi nghiện. The Guilford Press, New York, tr. 56–62.
7. Squires, D.D & Moyers, T.B. “Phỏng vấn tạo động lực”: Hướng dẫn xây dựng cho Dự án Quản lí phục hồi hành vi sức khỏe. Đại học New Mexico, Trung tâm về nghiện rượu, sử dụng và nghiện các chất gây nghiện, Albuquerque, New Mexico.
8. Marlatt, G.A., Parks, G.A. & Witkiewitz, K. (2002). Hướng dẫn thực hành lâm sàng: phát triển cho Dự án Quản lí phục hồi hành vi sức khỏe.
9. Ask, A., & Roche, A.M. (2005). Giám sát chuyên môn: Hướng dẫn thực hành về rượu và các ma túy khác. Trung tâm Quốc gia Giáo dục và Đào tạo về nghiện, Đại học Flinders, Adelaide, Australia.
10. Kesting, G. (2001). Đối phó với hành vi hung hăng và tiềm tàng bạo lực. Khóa đào tạo về tăng cường nhận thức.
11. Trung tâm Quốc gia Giáo dục và Đào tạo về nghiện (2004). Rượu và các ma túy khác: Sổ tay dành cho chuyên gia y tế. Bộ Y tế và Người cao tuổi, Australia.
Mục đích và mục tiêu đào tạo
Mục đích:
Giáo trình này nhằm mục đích cung cấp cho các tư vấn viên kiến thức về việc sử dụng ma túy và hậu quả của nó, các mô hình điều trị nghiện ma túy, các kỹ thuật và kỹ năng tư vấn điều trị nghiện ma túy, và liệu pháp dự phòng tái nghiện, để tăng cường hiệu quả trong tư vấn cho người sử dụng ma túy và người sau cai.

Mục tiêu:
Sau khi kết thúc khóa đào tạo với giáo trình này, học viên sẽ có khả năng:
‚ Mô tả được vai trò và trách nhiệm của nhân viên tư vấn điều trị nghiện ma túy
‚ Giải thích được các nguyên tắc và thực hành tư vấn điều trị nghiện ma túy
‚ Mô tả được các loại chất gây nghiện phổ biến, các hình thái sử dụng và hậu quả của việc sử dụng các loại chất gây nghiện tại Việt Nam
‚ Nêu được kiến thức cơ bản về nghiện, phục hồi và tái nghiện
‚ Nêu được những thông tin cơ bản về các mô hình điều trị nghiện ma túy khác nhau, bao gồm:
- Các mô hình điều trị cai nghiện hoặc giảm nguy cơ
- Mô hình điều trị thay thế.
‚ Giải thích được các loại hình dịch vụ điều trị nghiện ma túy sẵn có tại Việt Nam
‚ Giải thích được các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả điều trị nghiện ma túy
‚ Mô tả được quá trình tiến hành tư vấn
‚ Nêu được các thành tố và các bước đánh giá khách hàng
‚ Xây dựng kế hoạch quản lí cá nhân và cung cấp hỗ trợ và theo dõi liên tục
‚ Có được các kĩ năng và kĩ thuật tư vấn điều trị nghiện ma túy trong các lĩnh vực sau:
- Đánh giá khách hàng
- Phỏng vấn tạo động cơ
- Xác định mục tiêu
- Giải quyết vấn đề
- Kỹ năng tư vấn
- Dự phòng tái nghiện, với trọng tâm là:
- Quản lí các tình huống nguy cơ cao
- Kĩ năng từ chối
- Đối phó với cơn thèm nhớ
- Đối phó với tái sử dụng và tái nghiện
- Quản lí căng thẳng
- Quản lí thời gian
- Giải quyết mâu thuẫn
- Giúp khách hàng quản lí sự nóng giận
‚ Làm việc được với những nhóm khách hàng đặc biệt, bao gồm:
- Làm việc với thanh thiếu niên
- Làm việc với phụ nữ
- Làm việc với gia đình để tăng cường hỗ trợ cho người sử dụng ma túy
- Xử trí đối với những khách hàng phê thuốc
- Xử trí đối với những khách hàng hung hăng
‚ Tư vấn giảm nguy cơ cho khách hàng sử dụng ma túy đang ở giai đoạn tiền dự định thay đổi
‚ Hỗ trợ và giám sát chuyên môn trong tư vấn điều trị nghiện ma túy, bao gồm tự chăm sóc.

Phương pháp học tập
Phương pháp học tập sử dụng trong khóa đào tạo bao gồm:
‚ Thuyết trình và thảo luận
‚ Bài tập nhóm nhỏ và theo cặp
‚ Đóng vai
‚ Trình diễn
‚ Thực hành với khách hàng thật
‚ Hoạt động viết thu hoạch
‚ Kiểm tra cuối khóa
‚ Đánh giá khóa tập huấn.

Bài tập
Đóng vai và những bài tập thực hành là những hoạt động quan trọng trong khóa tập huấn này. Giảng viên cần chủ động tạo môi trường học tập an toàn để học viên có thể chia sẻ và học hỏi được tốt nhất, thông qua việc:
‚ Đảm bảo học viên hiểu rõ về hoạt động họ sắp thực hiện hoặc quan sát
‚ Khuyến khích học viên tham gia đóng vai
‚ Luôn có mặt để hỗ trợ học viên khi cần
‚ Sau mỗi phần đóng vai, giảng viên cho ý kiến nhận xét với ngôn từ và ngữ điệu phù hợp, không phê phán.

Cấu trúc bộ tài liệu tập huấn
Bộ tài liệu tập huấn này gồm Tài liệu dành cho giảng viên, Tài liệu dành cho học viên, một đĩa CD-ROM có chứa những bài trình bày dạng PowerPoint cho từng chương. Cấu trúc của Tài liệu dành cho giảng viên được mô tả ở trang 13.
Tài liệu dành cho học viên bao gồm phần định hướng cho học viên và mỗi bài học gồm có các nội dung sau:
‚ Mục đích và mục tiêu
‚ Bản chiếu powerpoint được in 6 bản chiếu trên một trang giấy với các khoảng trống để học viên có thể ghi chú
‚ Tài liệu phát tay, có chứa những thông tin bổ sung hoặc bài tập. Mỗi học viên sẽ được phát một quyển vở để ghi chép các nội dung quan trọng trong ngày, ví dụ:
‚ Những nội dung họ muốn tìm hiểu thêm
‚ Một khái niệm mà họ muốn suy nghĩ thêm
‚ Một kĩ thuật mà họ muốn thử nghiệm
‚ Những khó khăn có thể gặp phải khi áp dụng những phương pháp mới
‚ Cách thức áp dụng những điều mới học từ khóa tập huấn vào công tác thực tiễn.
Ngoài ra, giảng viên cũng sẽ được hướng dẫn khi nào cần yêu cầu học viên thực hiện một số bài tập viết thu hoạch.
Bộ tài liệu giảng dạy dành cho Giảng viên này đưa ra những hướng dẫn chi tiết cách thực hiện 9 chương. Cấu trúc các chương cho phép tiến hành khóa tập huấn một cách linh hoạt; các bài trong chương có thể được sắp xếp với một lịch tập huấn khá dày đặc. Chúng tôi khuyến nghị nên tổ chức thành hai khóa: cơ bản và nâng cao, mỗi khóa kéo dài từ 4 đến 5 ngày, với khoảng thời gian giữa 2 khóa ít nhất là 3 tháng để học viên có điều kiện thực hành. Trong khóa tập huấn nâng cao, giảng viên cần ôn lại những kiến thức, kĩ năng và kĩ thuật mà học viên đã học từ khóa cơ bản, và nhất là việc áp dụng những kiến thức, kĩ năng, kĩ thuật đó trong thời gian giữa 2 khóa. Nội dung của khóa nâng cao bắt đầu từ chương 7 của giáo trình này. Khóa tập huấn nâng cao này cũng bao gồm nội dung về khung giám sát hỗ trợ trong tư vấn điều trị nghiện ma túy, bao gồm chăm sóc bản thân và phòng ngừa tình trạng suy kiệt.

Những thành viên trong khóa tập huấn
Một lớp tập huấn có nhiều nhóm học viên với kinh nghiệm và trình độ khác nhau sẽ tạo ra một môi trường rất thuận lợi để thúc đẩy quá trình dạy và học lẫn nhau giữa các học viên. Lí tưởng nhất là số học viên vừa đủ để có thể chia thành ba nhóm nhỏ, mỗi nhóm có 3 thành viên. Tuy nhiên, khóa tập huấn vẫn có thể điều chỉnh cho phù hợp với sĩ số lớp ít hơn. Các thành viên nhóm nên cố định từ đầu đến cuối khóa học. Vì đây là là một khóa tập huấn về kĩ năng với rất nhiều bài tập thực hành và các hoạt động tương tác nên số học viên không nên quá 18 người. Số học viên phù hợp là 15 người.
Học viên có thể sẽ trải qua một quá trình thay đổi về nhận thức trong khóa tập huấn. Vì vậy, giảng viên cần duy trì thái độ tích cực, thấu cảm, khách quan và hiểu biết trong suốt khóa học. Bằng cách đó, giảng viên có thể đưa ra một tấm gương về cách ứng xử phù hợp với khách hàng.
Học viên sẽ được cấp chứng chỉ sau đã hoàn thành khóa tập huấn nâng cao. Để được nhận chứng chỉ, học viên cần: (1) tham dự tất cả các buổi học trong cả hai khóa tập huấn cơ bản và nâng cao; (2) tham gia và đóng góp tích cực trong lớp học; (3) thành thạo các kĩ thuật và kĩ năng làm việc với khách hàng; và (4) bài kiểm tra cuối khóa đạt yêu cầu (xem ví dụ về bài kiểm tra cuối khóa học trong Phụ lục III).
Giảng viên
Tài liệu giảng dạy này được thiết kế dành cho những người đã có kinh nghiệm tập huấn.
Giảng viên phải được đào tạo và hiểu biết về những nội dung sẽ giảng dạy. Giảng viên cần có những kiến thức và kĩ năng sau:
‚ Kiến thức thực tế về những nội dung trong giáo trình đào tạo
‚ Kinh nghiệm làm việc với các khách hàng sử dụng/đã từng sử dụng ma túy
‚ Kinh nghiệm sử dụng các kĩ thuật được giảng dạy trong khóa học
‚ Kinh nghiệm áp dụng các phương pháp học của người lớn theo phương thức lấy học viên làm trung tâm
‚ Khả năng điều hành hoạt động nhóm
‚ Hiểu biết và cảm nhận được những yếu tố văn hóa nhạy cảm đối với học viên và khách hàng nhận dịch vụ điều trị từ học viên
‚ Khả năng làm việc với học viên một cách tích cực và thấu cảm.
Cần có người trợ giảng để bổ sung kinh nghiệm, kiến thức và giúp đỡ giảng viên khi điều hành hoạt động nhóm nhỏ. Người trợ giảng có thể giúp trả lời các câu hỏi, tham gia các hoạt động, thực hành các kĩ thuật với học viên và cung cấp các tài liệu đào tạo có liên quan đến thực tế cuộc sống.
Nhóm giảng viên nên gồm những người có kinh nghiệm về tư vấn điều trị nghiện ma túy, có nền tảng lí thuyết tốt về tư vấn nói chung, có hiểu biết về dự phòng và điều trị HIV/ AIDS, và kĩ năng giảng dạy tốt. Nhất thiết phải có một giảng viên có kinh nghiệm làm tư vấn điều trị nghiện ma túy để làm mẫu các kĩ thuật và kĩ năng được hướng dẫn trong khóa tập huấn.
Giảng viên phải hiểu rõ nhu cầu của học viên và sẵn sàng thay đổi phương pháp tập huấn cho phù hợp với thực tế. Ví dụ, giảng viên phải có khả năng:
‚ Đơn giản hóa ngôn ngữ (nhất là các từ chuyên môn, thuật ngữ lâm sàng) để giúp chuyển tải các khái niệm một cách dễ hiểu hơn
‚ Dành thời gian cho học viên hiểu được các khái niệm mới
‚ Điều chỉnh các bài tập viết thu hoạch cho phù hợp với những học viên có học vấn thấp.
Ngoài ra, giảng viên cần nhạy cảm và sáng tạo trong cách giới thiệu các bài tập và khuyến khích học viên tham gia. Ví dụ, khi cần, giảng viên có thể sử dụng cách kể chuyện truyền thống trong đào tạo.
Sau khi tham gia và hoàn thành khóa tập huấn cho giảng viên, các giảng viên sẽ được hỗ trợ từng bước để tự mình tiến hành các bài giảng. Đầu tiên, họ sẽ làm việc theo cặp với những giảng viên có kinh nghiệm. Dần dần, khi đã mạnh về phương pháp tập huấn, họ có thể tiến hành khóa tập huấn một cách độc lập.

Sử dụng bộ Tài liệu giảng dạy
Mặc dù trong hướng dẫn của từng bài giảng đã có sẵn ví dụ, giảng viên vẫn nên đưa thêm các ví dụ cụ thể của chính mình. Khi cần, giảng viên nên đưa ra những ví dụ cho từng kĩ thuật cụ thể mà họ đã sử dụng với khách hàng. Nhóm giảng viên cũng cần thảo luận về những thay đổi cần thiết khi áp dụng các kĩ thuật này cho phù hợp với đặc điểm dân tộc, văn hóa và giới. Điều quan trọng là giảng viên cũng nên yêu cầu học viên cung cấp các ví dụ từ công việc của họ để đảm bảo rằng khóa tập huấn đã đáp ứng nhu cầu cụ thể của học viên.
Chương này cũng bao gồm hướng dẫn cách tiến hành một số hoạt động trước tập huấn (xem phần Chuẩn bị cho khóa tập huấn) và những công tác chuẩn bị nói chung cho từng bài giảng. Ngoài ra, nội dung mỗi bài đều có:
‚ Phần tổng quan, bao gồm mục đích, mục tiêu bài kèm thời gian cho từng hoạt động
‚ Các bản chiếu PowerPoint với nội dung trình bày chi tiết và hướng dẫn làm bài tập
‚ Tài liệu phát tay, bao gồm Tài liệu dành cho học viên.

Chuẩn bị cho mỗi bài giảng
Mỗi chương bao gồm một số bài giảng có nội dung liên quan với nhau.

Tổng quan bài giảng
Phần tổng quan của mỗi bài giảng bao gồm:
‚ Mục đích và mục tiêu bài
‚ Nội dung bài giảng
‚ Phương tiện hỗ trợ giảng dạy
‚ Thời gian tiến hành cho từng hoạt động.
Tài liệu tập huấn về Tư vấn điều trị nghiện ma túy: Tài liệu dành cho giảng viên
Tài liệu cũng gợi ý chương trình tập huấn cho 2 khóa học, mỗi khóa kéo dài từ 4 đến 5 ngày (xem Phụ lục I). Thời lượng thực tế có thể thay đổi, phụ thuộc vào số học viên và khả năng tham gia của họ. Dựa trên nhu cầu của học viên, giảng viên có thể kéo dài hoặc rút ngắn thời gian của từng nội dung cụ thể cho phù hợp.

Hướng dẫn nội dung thuyết trình
Trong tài liệu có các bản chiếu PowerPoint với phần hướng dẫn bên dưới mỗi bản chiếu giúp giảng viên hiểu và nhấn mạnh các điểm chính trong nội dung trình bày. Giảng viên nên sử dụng ngôn từ của chính mình và bổ sung thêm các ví dụ của bản thân. Việc sử dụng các ví dụ thực tế hoặc các ví dụ từ chính học viên sẽ kích thích họ tham gia nhiệt tình hơn và giúp truyền tải nội dung tới học viên tốt hơn.
Phần hướng dẫn phía dưới mỗi bản chiếu bao gồm 3 nội dung, với tiêu đề: “Nói”, “Thông tin tham khảo”, và “Hướng dẫn giảng dạy”.
“Nói”: đây là gợi ý những lời bạn cần nói với học viên, ví dụ như mô tả kịch bản đóng vai. Những lời này được in nghiêng.
“Thông tin tham khảo”: là những thông tin đọc thêm cho giảng viên để giúp họ hiểu hơn về nội dung thuyết trình trong bản chiếu. Giảng viên không cần trình bày những thông tin đó trước lớp.
“Hướng dẫn giảng dạy”: hướng dẫn cho giảng viên và trợ giảng về cách tiến hành một bày tập hay một hoạt động liên quan đến nội dung được trình bày trong bản chiếu trước, hiện tại hoặc sau đó.
Phần lưu ý đưa ra những phương pháp tiến hành khác hoặc những nội dung cần quan tâm đặc biệt.
Chuẩn bị cho khóa tập huấn
Chuẩn bị và lên kế hoạch tốt sẽ góp phần đảm bảo thành công cho khóa tập huấn.
Từ 1 đến 2 tháng trước ngày tập huấn
‚ Xác định học viên khóa tập huấn.
‚ Đánh giá trình độ và nhu cầu của học viên để điều chỉnh khóa tập huấn cho phù hợp với nhu cầu của họ
‚ Lên chương trình tổng quát khóa tập huấn, bao gồm ngày thực hiện và thời lượng mỗi bài.
‚ Chuẩn bị địa điểm và phương tiện tập huấn.

Lưu ý về không gian khóa tập huấn
Một không gian tập huấn được chuẩn bị chu đáo và sinh động sẽ thúc đẩy khả năng học tập của người tham dự. Giảng viên cần chọn địa điểm có không gian đủ rộng tùy theo số lượng học viên sẽ tham gia - cần tính đến không gian để thực hiện các hoạt động nhóm. Chỗ ngồi có thể bố trí theo hình chữ U hoặc ngồi theo từng bàn tròn.
Giảng viên có thể dán một số tranh ảnh, áp phích màu trong phòng tập huấn. Những tấm áp phích giúp minh họa một số nội dung chính của khóa tập huấn, ví dụ, mô hình các giai đoạn thay đổi hành vi (Chương 4).
Trong khóa tập huấn sẽ triển khai nhiều hoạt động đóng vai và các bài thực hành khác. Vì vậy không gian tập huấn cần phải đủ rộng để các nhóm thực hiện những hoạt động này mà không làm ảnh hưởng đến nhau.
Giảng viên có thể bật nhạc trong khi chờ học viên vào lớp để tạo không khí vui vẻ và đón chào.
Khi giải lao cần chuẩn bị trà, cà phê, đồ ăn nhẹ. Đây là cơ hội cho học viên tiếp xúc và trò chuyện với nhau trong lúc giải lao. Cung cấp thông tin hậu cần như nơi ăn trưa, trong trường hợp không tổ chức ăn trưa cho học viên.
Từ 1 đến 2 tuần trước ngày tập huấn
‚ Lên lịch tập huấn cho từng ngày và thời lượng cho từng bài
‚ Chọn một số bản nhạc để sử dụng trong những bài học
‚ Chuẩn bị sẵn Giấy chứng nhận tham dự khóa học cho học viên (học viên cần nhận được chứng chỉ vì đây là hình thức khẳng định rằng họ đã có kinh nghiệm, kĩ năng và hiểu biết để làm việc với các nhóm đích, đồng thời khuyến khích họ chia sẻ những kinh nghiệm sẵn có trong thời gian tập huấn
‚ Chuẩn bị đủ các bộ tài liệu dành cho học viên
‚ Chuẩn bị sẵn các bộ bút màu cho học viên (nếu học viên ngồi thành từng nhóm nhỏ, chuẩn bị sẵn một bộ cho mỗi bàn)
‚ Có đủ sổ tay dành cho học viên
‚ Sắp xếp trang thiết bị nghe nhìn
‚ Chuẩn bị các bài trình bày PowerPoint
‚ Đọc trước toàn bộ nội dung tài liệu tập huấn.
1 đến 2 ngày trước khóa tập huấn
‚ Kiểm tra phòng ốc, trang thiết bị tập huấn lần cuối
‚ Ghi sẵn các bài trình bày PowerPoint vào máy vi tính
‚ Sắp xếp phòng
‚ Chuẩn bị bảng tên
‚ Photo trước phiếu đánh giá của ngày tập huấn đầu tiên
‚ Photo đủ chương trình tập huấn cho mọi người
‚ Chuẩn bị đầy đủ các vật dụng tập huấn, bao gồm tài liệu dành cho học viên và các phiếu đánh giá.
‚ Xem kỹ mục “Trước mỗi bài giảng”.

Trước mỗi bài giảng
Xem kỹ danh mục những việc cần chuẩn bị dưới đây trước khi trình bày mỗi bài giảng.
Không gian tập huấn
‚ Sắp xếp ghế ngồi cho mỗi bài sao cho thuận tiện những việc cần chuẩn bị để học viên thực hiện các hoạt động nhóm nhỏ và nhóm lớn
‚ Chuẩn bị các áp phích minh họa cho khái niệm hoặc nội dung chính cần cho bài giảng ngày hôm đó, dán sẵn lên tường
‚ Treo tất cả các nội dung thảo luận viết trên giấy khổ lớn trong các bài trước để cả lớp cùng xem lại (tất cả các kết quả thảo luận viết trên giấy khổ lớn và áp phích được lưu lại để sử dụng giúp ôn lại nội dung trong phần ôn tập cuối khóa)
‚ Sử dụng âm nhạc để tạo bầu khí thoải mái khi học viên bước vào lớp.

Trang thiết bị, dụng cụ, tài liệu tập huấn
‚ Băng hoặc đĩa nhạc
‚ Máy vi tính, máy chiếu, màn hình chiếu
‚ Giấy A0, giá kẹp giấy, bút chì màu, bút viết bảng các màu
‚ Phiếu đánh giá
‚ Kẹp, đinh gắn giấy, băng keo để dán giấy A0 lên tường
‚ Bút viết cho học viên.
‚ Đồng hồ (không bắt buộc).

Các phần chuẩn bị khác
‚ Kiểm tra số lượng học viên đăng kí học, kiểm tra các bước chuẩn bị cho phòng tập huấn
‚ Xem lại danh mục các việc cần chuẩn bị cho bài sắp giảng
‚ Kiểm tra và thử chất lượng các thiết bị, tài liệu, dụng cụ giảng dạy
‚ Hãy tạo không khí thật vui!

Xây dựng nội quy
Cần xây dựng nội quy lớp học khi bắt đầu khóa tập huấn và trong một số tình huống, cần phải xem lại hàng ngày xem có cần điều chỉnh gì không. Giảng viên hướng dẫn cả lớp thảo luận để đưa ra nội quy lớp học và viết lên giấy A0. Tóm tắt lại các nội quy này và treo trên tường trong suốt khóa học. Giải thích với học viên rằng những nội quy này rất quan trọng vì nó mọi người tập trung hơn và đạt kết quả tốt nhất từ khóa tập huấn. Sau mỗi ngày, hỏi học viên xem họ có muốn bổ sung thêm nội quy nào khác không.
Gợi ý những nội quy chính:
‚ Tôn trọng tất cả các ý kiến
‚ Mọi người đều có quyền đưa ra ý kiến
‚ Có thể đặt câu hỏi bất kỳ lúc nào trong suốt khóa tập huấn
‚ Tắt điện thoại di động hoặc để ở chế độ rung
‚ Chỉ đọc thư điện tử và tin nhắn trong giờ nghỉ
‚ Bắt đầu đúng giờ và kết thúc đúng giờ
‚ Phản hồi tích cực
‚ Từng người nói một
‚ Không nói chuyện riêng trong lớp.